دانشمندان و مهندسان، ساختمان ها، خودروها و دیگر ابزارهای زندگی بشر را فراهم کرده اند. پزشکان سلامت جسمی را تأمین کرده اند و روان شناسان و ادیان سلامت روانی را. نقش فلاسفه این میان چیست؟ فلاسفه چه کار مفیدی انجام داده اند؟
زبان -به معنی معروفش- یک نظام فطری نیست بلکه مجموعه قواعدی ست که با آموزش به انسان منتقل می شود. نوزاد ایرانی اگر در انگلستان بزرگ شود قطعاً انگلیسی زبان خواهد شد و این یعنی زبان موروثی نیست.
حال زبان، این نظام غیر موروثی، طبق چه فرآیندی به انسان آموزش داده می شود؟ نوزاد چگونه تکلّم را فرا می گیرد؟
اینجا دو حال پیش روی ما ست: یا نوزاد هیچ نظام اوّلیه ای در سر ندارد و صفر تا صد نظام فکر و تکلّمش را از محیط می آموزد، یا اطّلاعات اوّلیه ای هست که نظام و مطالب جدید -از جمله زبان- را به وسیله ی این اطّلاعات می آموزد.
گمان اول بی شک باطل ست. کافی ست فرض کنید یک نفر از فضا آمده است که هیچ شناختی از هیچ حرکت شما ندارد و هیچ نظامی نیز برای فکر ندارد(ذهنش خالی مطلق است). چگونه می توانید مفهومی را به او بفهمانید؟ کسی که نظامی برا فکر ندارد، محکوم است به فکر نکردن و استنتاج نکردن و لذا محکوم است به نفهمیدن.
فلسفه ی زبان، بخشی از فلسفه است که پدیده ی زبان را تحلیل می کند و در حقیقت به دنبال پاسخ دو پرسش است:
آیا زبان ما -که با آن فکر می کنیم- بر اثر محدودیت هایش ممکن است ما را از درک برخی حقایق باز بدارد؟
و اگر چنین است، آیا راهی هست که از این محدودیت آزاد شویم و به حقیقت برسیم؟
ممکن است در ابتدا این سؤالات برایتان نامأنوس باشد، امّا حقیقت این است که زبان بعضاً ما را به اشتباه می اندازد. ساده ترین نمونه ی این زمینه های اشتباه، کلمات چند معنی ست. شعر معروف مولوی را یاد آوری می کنم:
این یکی شیر است اندر بادیه(ظرف) وان دگر شیر است اندر بادیه(بیابان)
این یکی شیر است کآدم می خورد وان دگر شیر است کآدم می خورد!
در اهمّیت فلسفه ی زبان همین بس است که توجّه کنیم تمام اعتقادات استنتاج شده ی ما به وسیله ی افکاری به زبان فارسی(سخن گفتن درونی خودمان با خودمان) به دست آمده اند و اگر زبان غیر قابل اعتماد باشد، تمام این اعتقادات زیر سؤال خواهد رفت.
در حقیقت، قبل از پذیرفتن هر اعتقادی باید مسئله ی زبان را حل نمود.
ادراک چیست؟
این سؤال، پاسخی ندارد که در کلمات بگنجد. لااقل من نتوانسته ام تعریفی برایش پیدا کنم. ادراک چیزی ست که حقیقتش را ما درک می کنیم و نمی توانیم توصیفش کنیم. امّا می دانیم که این حقیقت هست و مربوط به خود ما می شود.
در این درس، می خواهیم ببینیم منشاء ادراک چیست؟ آیا مادی ست؟
از آنجا که ادراک مفهومی ست خارج از وصف که تنها ما هستیم که آن را درک می کنیم، تنها ابزار بررسی ادراک نیز خود ما هستیم.
بحث را با پرسش هایی ساده شروع می کنم:
آیا ما ادراک داریم؟
قطعاً بله. هیچ کس در ادراک خود شک ندارد. هیچ کس شک نمی کند که آیا می بیند یا خیر؟ لمس می کند یا خیر؟ همه می دانیم که می بینیم و لمس می کنیم؛ بدون شک.
آیا سنگ ادراک دارد؟
اگر برای سنگ ساختاری پنهان یا یک روح قائل نشویم، بی شک پاسخ منفی ست. سنگ ادراک ندارد.
دو تکّه سنگ چطور؟ آیا اگر سنگی بر روی سنگ دیگر کشیده شود یا بیافتد، ادراک رخ داده است؟
سیلندر و پیستون چطور؟ حرکت پیستون در سیلندر ماشین حاوی ادراک است؟
موتور ماشین چطور؟ آیا موتور ماشین ادراک دارد؟ مثلاً دردش می گیرد؟
نهیلیسم(پوچ گرایی) یک مکتب فکری ست که هر گونه واقعیتی را نفی می کند. یک پوچ گرا در واقعیت داشتن هر آنچه فکرش را بکنید شک دارد...حتی در وجود خودش هم شک دارد. او از این شک به عدم اعتقاد رسیده است و هرچه بگویید را اینگونه پاسخ می دهد:
«از کجا معلوم که این جمله صحیح باشد؟ من قبول ندارم!!»
این نقطه نظر افراطی، نتیجه ی نظام های معیوب فلسفی غرب است که یکی پس از دیگری آمدند و هریک دیگری را نقض کردند و بنیان دیگر فلسفه ها را زیر سؤال بردند...دریغ از لحظه ای آرامش و هماهنگی و دریغ از لحظه ای اتحاد که در فلسفه ی غرب برقرار باشد!
وقتی هر جریان فلسفی به جریان دیگر ایراد می گیرد و آن را از اساس اشتباه می داند، طبیعی ست که جریان جدیدی ایجاد شود و بگوید:
«شما فلاسفه قرن هاست که بر سر هم می کوبید و بر سر شناخت حقیقت به هیچ نتیجه ای نمی رسید. یا حقیقتی نیست یا اگر هست قابل تشخیص نیست وگرنه بعد این همه مدت به نتیجه می رسیدید. لذا بودن یا نبودن حقیقت سودی به حال ما ندارد و فکر کردن به آن بیهوده است. هر کسی از پیش خود فرضیاتی می گیرد و بر اساس آن زندگیش را بنا می کند. نیازی هم به استدلال خاصی برای این اهداف و فرضیات نیست؛ زیرا اگر برایشان استدلال کنیم، خود این استدلال ها فرضیاتی نیاز دارند!»
برای مطالعه ی بیشتر:
http://www.iep.utm.edu/nihilism/
توجّه: آنچه در ویکی پدیا به عنوان نهیلیسم معرّفی شده است، شاخه ای تلطیف شده از نهیلیسم به نام "اگزسیتانسیال نهیلیسم" است که شایسته نیست با نهیلیسم اشتباه گرفته شود.
فهرست دروس | درس بعدی>> ریشه ی منطقی پوچ گرایی
