تربیت اجتماع(4)

  با وصفی که در متن های گذشته شد، چنین به نظر می رسد که تربیت اجتماع امری فوق العاده سخت و طاقت فرسا ست و لذا از توان و عهده ی ما خارج است. بله، انقلاب به پا کردن و مسیر اجتماع را شدیداً به سویی چرخاندن قطعاً از توان و عهده ی عموم خارج است؛ امّا تربیت اجتماع تنها این نیست: فرزندان ما جزو اجتماعند؛ همچنین همسران و پدران و مادران و تمام کسانی که در تیررس مداوم کلام ما هستند: این ها همه جزو اجتماعند و تحت اثر تربیت ما قرار دارند. ما نسبت به این ها توانایی تربیت داریم و همچنین مسؤولیت تربیت داریم. خداوند در قرآن بارها مسؤولیت تربیت اجتماع را مطرح کرده است که بنده چند مورد را خاطرنشان می کنم:

 

کنتم خیر امه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تومنون بالله...

شما بهترین امتی هستید که در میان مردم پدیدار شده اید، امر به معروف و نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید...

    خداوند در سوره ی آل عمران آیه ی 110 امر به معروف و نهی از منکر را برجستگی و برتری امت اسلامی نسبت به دیگر امت ها ذکر می کند.

 

    والعصر ان الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر.

    قسم به زمان که انسان قطعاً در زیان است؛ جز کسانی که ایمان آوردند و اعمال شایسته انجام دادند و توصیه به حق و صبر کردند.

    در سوره ی عصر، خداوند ذکر می کند که کسانی که اهل توصیه دیگران به حق و صبر نیستند، در زیان و گمراهیند.

 

    یاایهاالذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا

    ای کسانی که ایمان آوردید، خود و اهل خود را از آتش(عذاب جهنم) بازدارید

    در آیه ی شش سوره ی تحریم نیز خداوند به امر به معروف و نهی از منکر دستور می دهد و آن را در میان خویشان بسیار مؤثّر می شمارد(اهل خود را باز دارید یعنی توان باز داشتن اهل خود را دارید).

 

    امر به معروف و نهی از منکر که از فروع و واجبات دین است، در اجتماع به دو شکل عمده مورد تحلیل قرار گرفته است: عدّه ای همانطور که در بالا ذکر شد از آنجا که کاری سخت و سنگین است-یا از سر بی حوصلگی- مفهوم امر به معروف و نهی از منکر را از ذهن خود پاک کرده اند و به قول معروف می گویند عیسی به دین خود موسی به دین خود! البتّه این رویکرد طبق آیات فوق بطلانش شفّاف است؛ امّا عدّه ی دیگر در مقابل تندروی مخصوص به خود را دارند. آن ها شرایط و مسائل عقلی که در ابتدا نام برده شد را رعایت نمی کنند و همین انحراف و نقص عاملان و دغدغه مندان، بی توجّهان را بر بی توجّهی مصمّم می کند. به عنوان مصداقی از کاربرد بحث فوق، بنده در اینجا وضع عمومی امر به معروف و نهی از منکر ایران را بر اساس مبانی فوق نقد کرده و اصلاحات پیشنهادی را ارائه می کنم.

    در امر به معروف و نهی از منکر، ما در مصداق ها و مضمون های جزئی که قرار است مضمون کلی را منتقل کنند دچار انحرافیم. امر به معروف می کنیم برای چه؟ برای فراگیری اسلام، برای اشاعه ی فرهنگ اسلامی؛ امّا فرهنگ اسلامی منحصر به یکی دو عمل خاص نیست؛ از کجا باید تعلیم اسلام را شروع کرد؟ عزیزان با حجاب و موسیقی شروع کرده اند و گویی با حجاب و موسیقی تمام هم خواهند کرد!

    مضمون امر به معروف اینچنین محدود شده است و البته ریشه اش کوتاه نگری در مصادیق اجرای اسلام است؛ وگرنه باید نهی از ریختن زباله در خیابان، نهی از تمسخر دیگران و امر به دادن جای خود در اتوبوس به کهنسالان نیز مضمون امر به معروف و نهی از منکر می شد. الغیبت اشدّ من الزنا را همه حفظند، ولی امر به حجاب بارها از نهی غیبت پررنگ تر است؛ حال آن که غیبت که از زنا مخرّب تر است، قطعاً بارها از سهل انگاری در حجاب مخرّب تر است.

    محدود شدن امر به معروف و نهی از منکر به دو یا چند مصداق، چهره ی اسلام را در میان مردم خدشه دار کرده و آن را دینی تک بعدی و متحجّر معرّفی کرده است. این نظام قطعاً با شکست مواجه است و باید به نظامی با ابعاد متنوّع تبدیل شود.

    از تنوّع مهم تر، تأثیر گذاری امر ماست: به سراغ مصداقی رفته ایم که مثل آشغال ریختن در خیابان نیست که بد بودنش شفّاف باشد؛ بگویی حجابت را رعایت کن می گوید برای چه؟ مسئله ی یک دقیقه ای نیست که پاسخ بدهیم و طرفمان قانع شود. بر سر حجاب در دانشگاه فردوسی کرسی آزاد اندیشی برگزار شد و پس از یک ساعت بحث، احدی از طرفین یا طرفداران طرفین از موضع خود کوتاه نیامدند؛ امّا آیا تا به حال بر سر آشغال ریختن در خیابان چنین بحثی ایجاد شده؟ لذا شایسته نیست به همان ترتیب که به کسی می گوییم "عزیز لطف کنین آشغال نریزین خیابون کثیف میشه" او را به رعایت حجاب امر کنیم.